|
جام جم آنلاين: والدين ضمن اين كه مقداري از خصايص خود را به فرزندانشان به طور موروثي منتقل مي‌كنند، بايد بكوشند شخصيت آنها را طوري شكل دهند كه آنان به آسودگي با محيط اطراف و مردم اجتماع خويش سازگاري بيابند و در زندگي روزمره خود دچار مشكلات اساسي نباشند.
البته اين موضوع حائز اهميت است كه از يك پدر و مادر داراي شخصيت متعادل اجتماعي انتظار مي‌رود فرزند را از مراحل اوليه تولدش چنان پرورش دهند كه در تمام مراحل زندگي داراي شخصيتي انساني و روحيه متعادل رواني باشد.
ما در اين مطلب نيز به مواردي كه مي‌تواند در رشد و تكوين شخصيت كودك تاثير بگذارد اشاره ميكنيم، اميد است مفيد واقع شود.
شخصيت از ديدگاه علم روان‌شناسي به اين شكل تعريف شده است: شخصيت عبارت است از كل خصوصيات انسان. پس همه افراد در هر سن و موقعيتي داراي شخصيت هستند. به گفته پاره‌اي از روان‌شناسان شخصيت از ابتداي تولد تا خاتمه عمر در حال شكل گرفتن و تكامل است و به همين دليل، هيچ گاه نمي‌توان از آن به عنوان حالتي ثابت و غيرقابل تغيير سخن گفت.
در رشد و تكامل شخصيت كودك، عوامل زيادي موثرند و ميزان تاثير اين عوامل به ميزان توانايي كودك به درك اهميت اين عوامل در ارتباط آنها با خودش بستگي دارد.
رشد شخصيت در كودك از 2 سالگي به بعد آغاز مي‌شود. در ماه‌هاي اوليه زندگي يك طفل، رشد چشمگير شخصيتي او قابل توجه است؛ البته اين سرعت رشد در كودكان مختلف متفاوت است.
كودك شخصيت دارد
انسان خواه خردسال يا بزرگسال، به خود و شخصيت خويش علاقه‌مند است. مي‌خواهد همواره مورد احترام ديگران قرار گيرد. شخصيت او خواه در محيط خانه يا مدرسه يا اجتماع محفوظ باشد. اين علاقه به حفظ شخصيت در تمام افراد اجتماع ديده مي‌شود. شخصيت‌طلبي جزو ذات هر انساني است و همه به آن پايبند هستند.
هرگز نبايد گمان كنيم كودكان كم‌سن اين گونه چيزها را نمي‌فهمند و به آن توجهي ندارند بنابراين بايد بپذيريم كودكان هم به نوبه خود مقام و احترام و شخصيتي دارند و بزرگ‌ترها بخصوص والدين بايد اين شخصيت را محترم بشمارند و در حضور دوست و همكلاسي آبروي او را نبرند و به او توهين و جسارت نكنند.
اسلام نيز در جمع قوانين خود شخصيت و احترام همه مسلمانان بويژه كودكان را محفوظ داشته است. در بسياري از روايات اسلامي به بزرگسالان تاكيد شده است شخصيت كودكان را رعايت كنيد و هرگاه كه بتوانيد بايد شخصيت كودكان را رشد و تعالي بخشيد. بزرگسالان بايد در رفتارشان با كودكان دقيق باشند و بكوشند شخصيت فرزندان را رعايت كنند و نبايد به عناوين گوناگون آنان را كوبيد يا پرده‌دري كنند و با نگهداشتن حيثيت و مدارا كردن در پرورش و تربيت آنان گام‌هاي موثري بردارند.
پدر و مادرها الگو هستند
اگر پسري صاحب پدري باشخصيت، مومن و انديشمند و اجتماعي باشد و اگر مشاهده كند كه همه به خاطر مقام والا و سجاياي اخلاقي كه در پدرش مشاهده مي‌شود به او احترام مي‌گذارند، بدون شك او نيز سعي خواهد كرد همسان پدر شود. دخترها نيز به همين ترتيب هستند. آنها بسياري از كارهاي مادرشان را تقليد مي‌كنند و مادري كه داراي رشد شخصيتي مناسب و خوبي باشد دخترش نيز فردي همچون او خواهد شد؛ البته تاثيري را كه محيط و توارث در رشد شخصيتي دارد نبايد از ياد برد.
تجربه نشان داده است بچه‌اي كه پدر و مادرش، آدم‌هاي بسيار خوب، بامحبت، پرهيزكار و مورد احترام جامعه بوده‌اند، وقتي در محيط بد و نامناسب بزرگ شده‌اند، تمام صفات خوب ايشان را از ياد برده و در عوض آنچه را از اطرافيان آموخته بودند در زندگي خود ملاك عمل قرار داده و به كار گرفته‌اند.
اين نكته حائز اهميت است كه كودك در سنين آغازين و تا رسيدن به مراحلي از تكوين و رشد شخصيت همچنان پدر و مادر و معلم خود را الگو و نمونه براي عمل خود قرار خواهد داد.
چگونه كودك را باشخصيت بار آوريم
بسياري از والدين پيوسته مي‌پرسند رفتار مناسب با كودك بايد چگونه باشد تا شخصيت به طور مثبت در او رشد و نمو كند. در اينجا ما مواردي را كه الهام گرفته از احاديث ائمه طاهرين عليهم‌السلام و گفته‌هاي روان‌شناسان است، فهرست‌وار مطرح ميكنيم تا با اتكا به مكتب پربار اسلام در رشد صحيح شخصيت كودكان خود، توفيق حاصل كنيم.
چه بايد كرد؟
احترامگذاري
اساسي‌ترين و ثمربخش‌ترين راه براي رشد شخصيت كودك و برخورداري از استقلال فكري و اعتماد به نفس در زندگي احترام به اوست. كودك از وقتي به دنيا قدم مي‌گذارد، با اولين محيط اجتماعي يعني خانواده روبه‌رو مي‌شود. او بتدريج با اعضاي اين جامعه يعني پدر و مادر، برادر و خواهر آشنا مي‌شود.
اگر كودك از ابتدا احساس كند كه در اين محيط اجتماعي كوچك احترام افراد محفوظ است، توهين و تحقير و جسارت در كار نيست، بزرگ‌تر به كوچك‌تر و كوچك‌تر به بزرگ‌تر احترام مي‌گذارد. كم‌كم علاوه بر اين كه اهميت احترامگذاري را درك ميكند، خود به خود انساني محترم و باشخصيت نيز بار خواهد آمد.
اگر مي‌خواهيد فرزندتان به شما توهين نكند، بايد شما نيز به او توهين نكنيد. متاسفانه بسياري از پدران و مادران از اين نكته غافلند و توقع دارند فرزندشان كاملا احترام آنان را نگه دارد، در حالي كه خود هرگز به فكر احترام و شخصيت او نيستند، دائم او را سرزنش و تحقير مي‌كنند و در برابر دوست، همكار و همكلاسي‌اش كوچكش مي‌كنند. بايد بدانيم آنچه به كودك مي‌دهيم همان را پس مي‌گيريم.
واگذاري امور كوچك
كودك نيز مانند ديگران دوست دارد در خانه و محيط‌هاي ديگر، خود را عضوي فعال و موثر احساس كند. او از طفيلي بودن و سربار جامعه بودن بدش مي‌آيد. از اين رو بايد بخصوص در محيط خانه براي او هم حسابي باز شود، به او نقشي داده و مسووليتي به عهده‌اش واگذار شود تا از اين طريق احساس شخصيت كند و خود را بي‌اثر نبيند.
از اين رو لازم است پدران و مادران محترم، در محيط خانه بعضي كارهاي ساده و جزيي را به كودكان خردسال واگذار كنند و از آنان مسووليت بخواهند.
اين عمل نقش موثري در احساس شخصيت كودكان دارد، آنها را متعهد و مسوول بار خواهد آورد و در امور زندگي ورزيده مي‌سازد و به ترتيب در مسووليت‌هاي بالاتر نقش بهتري ايفا ميكند و تجربيات خود را به كار مي‌اندازد.
رعايت ادب
برخورد مودبانه با فرزندان اگرچه كم‌سن باشد نقش مهمي در رشد شخصيت و احترام فرزندان دارد. متاسفانه بسياري از پدران و مادران از اين نكته غافل هستند و بخصوص در كلام، رعايت ادب را نسبت به فرزندان خود نمي‌كنند.
اساسي‌ترين و ثمربخش‌ترين راه براي رشد شخصيت كودك و برخورداري از استقلال فكري و اعتماد به نفس در زندگي احترام به اوستبه پدران و مادران محترم كه خواهان عزت و سربلندي فرزندان خود هستند سفارش ميكنيم با كودك خود همانند يك شخص محترم و يك دوست واقعي برخورد كنيد. با او با كمال ادب سخن بگوييد. وقتي مي‌خواهيد خطا و اشتباهي را تذكر بدهيد، بكوشيد با نرمي و ملاطفت بيان كنيد؛ چرا كه در اين صورت حرف شما تاثير بيشتري خواهد داشت. در حضور ديگران هرگز كودك خود را مورد توبيخ قرار ندهيد و به اين وسيله او را گرفتار عذاب روحي نسازيد. از به كار بردن الفاظ ركيك و زشت جدا خودداري كنيد، چراكه اين روش نه‌تنها شخصيت و احترام خود شما را نابود ميكند بلكه علاوه بر آن، كودك را نيز انساني پست و زبون و لاابالي بار خواهد آورد.
لباس مناسب و زيبا
يكي ديگر از عوامل موثر در رشد و تكامل شخصيت كودك، چگونگي پوشاك را بايد نام برد. لباس‌هاي زيبا و رنگيني كه بزرگسالان مي‌پوشند براي كودك خردسال بسيار جالب و فريب‌انگيز است و او آرزو دارد هر چه زودتر از همان لباس‌ها بپوشد؛ چنان كه وقتي كودك لباس و كفش نو مي‌پوشد فورا به اطرافيان خود مي‌گويد: «نگاه كنيد كفش من تازه است و...» اگر كودك لباس جالب و مقبول بپوشد در ميان دوستان خود مورد تقدير و تحسين قرار خواهد گرفت و در نتيجه احساس برتري خواهد كرد و همين احساس و تصور در رشد و تكامل شخصيت كودك تاثير خواهد داشت. والدين توجه كنند كه همواره براي فرزند خود، پوشاكي تهيه كنند كه مورد علاقه او و پذيرش همسالانش باشد نه اين كه خودشان دوست دارند.
نام نيك براي كودك
روان‌شناسي مي‌گويد: «نامي كه هنگام تولد يا بعد به كودك گذاشته مي‌شود ممكن است يك خطر رواني براي او داشته باشد.» اين اصل تنها نام واقعي كودك را شامل نيست، بلكه لقب يا نامي است كه والدين و اطرافيان كودك از راه محبت به او مي‌دهند؛ مثلا «حوريه» را «حوري» يا «حسين» را «حسي» مي‌نامند همان تاثير رواني را خواهد داشت. از اين رو بهتر است نام كودك را از ميان نام‌هاي معمولي و رايج هر جامعه و فرهنگ آن انتخاب كرد. كودكي كه نام و لقب خود را بپسندد همواره احساس برتري خواهد كرد و برعكس اگر از نام و لقبش خشنود نباشد شرمسار و ناراحت خواهد شد و اين هر دو احساس در چگونگي رشد شخصيت كودك موثرند.
مشورت و نظرخواهي
كودكان و نوجوانان نيز همانند بزرگ‌ترها دوست دارند در امور مربوط به خودشان با آنان مشورت شود و آنان نيز نظر بدهند. اين كار خود موجب مي‌شود آنان احساس شخصيت بيشتري كنند و براي نظر و راي خود ارزش و ارجي قائل باشند. والدين محترم خوب است از اين نكته غافل نباشند و حتي بدون درخواست كودك، خود به اين كار اقدام كنند و از اين راه به كودك خود شخصيت بدهند.پس از مشورت و نظرخواهي نيز حتي‌الامكان نظر فرزند را عملي كنند و براي عقيده او احترام قائل باشند و اگر هم نظر ناصحيحي داشت با ملاطفت و مهرباني او را متقاعد سازند يا اين كه وي را كاملا متوجه اشتباه و خطا در فكر و آثاري كه در انجام نظر او احتمالا هست بكنند كه هم او تجربه كافي را به دست آورد و هم اين كه در گفتارهاي آينده خود تامل بيشتر كند؛ اما اگر بدون دليل و آگاهي او را بكوبيد حتي آثار مختلفي از جمله حقارت در او تجلي خواهد كرد. طبيعي است اين برخورد ثمرات سوء در آينده خواهد داشت.
عدالت در ارتباط با كودك
فرزندان بايد طعم عدالت را بچشند و خوبي عدالت را لمس كنند و احساس نمايند عدالت لازمه زندگي و جامعه است. حتما در كوچك‌ترين امور هم باز اجراي عدالت لازم است.
وفا به عهد كودك
كودك به دليل آن كه تمام خواسته‌هاي خود را از طريق والدين قابل تحقق مي‌داند و اتكاي شديد به آنان دارد، پس اعتماد و توكل او بر پدر و مادر خواهد بود. يكي از عواملي كه مي‌تواند اين اعتماد را پيوسته حفظ كند و مايه قوت شخصيت و ثبات كودك باشد اين است كه در عهد و پيمان خود با كودكان (حتي سخني كه مي‌دانند) وفادار باشند و هيچ‌گاه با فرزند خلف وعده نكنند و رفتارشان، خلاف گفتارشان نباشد.
آشنايي كودك با سختي‌ها
امام موسي بن جعفر(ع) فرموده است: «بهتر است طفل در كودكي با سختي و مشكلات اجتناب‌ناپذير حيات كه غرامت زندگي هستند، روبه‌رو شود تا بردبار و صبور بار آيد و در جواني و بزرگسالي اهل استقامت باشد.» دانشمند بزرگ اسلامي خواجه نصيرالدين طوسي مي‌گويد: «بايد كودك را به سختي‌ها معتاد كرد، از جامه نرم و اسباب راحتي باز داشت، خواب بسيار را اجازه نداد. چون مشكلات زندگي فكرشان را قوي مي‌سازد، بعلاوه لذتي كه از حل مشكل عايد ايشان مي‌شود، بالاترين لذت‌هاست.»
بوسيدن كودك
بوسه از مهم‌ترين نشانه‌هاي ابراز علاقه و محبت به كودك است. «بوسه» هم نشان مي‌دهد كه والدين درباره فرزندان خود مهربان و دلسوز هستند و فرزندان را از اين علاقه و محبت پدر و مادر، آگاه و خشنود مي‌سازد و هم درخت مهر را در وجود كودكان ريشه‌دار ميكند.
رفتار كودكانه با كودك
در ارتباط با كودك بايد همچون خود او، با او رفتار كنند و مانند خودش با او حرف بزنند، زيرا كودك با كودكان يا انسان‌هاي كودك‌نما بهتر انس مي گيرد و همراه مي شود.
احترام فرزند
با فرزند بايد رفتاري مودبانه داشته باشيم و او را اكرام و احترام كنيم. فرزند نبايد در خانواده خويش تحقير و مورد بي‌احترامي واقع شود. تا آن كه شخصيتش به طور سالم شكل گيرد. رسول خدا (ص) مي‌فرمايد: «به فرزندان خود شخصيت داده آداب نيكو را در آنان پرورش دهيد.»
سلام كردن به كودك
كودك در عين حال كه كودك است و بازيگوش، اما احترام و توجه را مدنظر دارد و سلام كردن ديگران را به خود با ديده احترام مي‌نگرد. پيامبر خدا(ص) مي‌فرمود: «5 چيز است كه تا لحظه مرگ آن را ترك نمي‌كنم... يكي از آنها سلام گفتن بر كودكان است. در انجام اين رفتار مراقبت دارم تا بعد از من به صورت يك سنت ميان مسلمين بماند كه بدان عمل كنند.»
|
منوی اصلی
تبادل لینک هوشمند 
نویسنده: 